"ΑΓΕΙ ΔΕ ΠΡΟΣ ΦΩΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΧΡΟΝΟΣ"

Τρίτη 24 Νοεμβρίου 2009

Η «κατασκευή»... της Ιστορίας


«TO ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ» ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ

-Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν στην ανάγκη ή στη συνήθεια, το σύνολο των ενεργειών τους είναι συνάρτηση της γνώσης ­ ή «γνώσης» ­ που μεταφέρουν. Αυτό σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνική πραγματικότητα καθορίζεται σ' ένα μεγάλο βαθμό από τις πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο περιβάλλον, από την οικογένεια, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το σχολείο. ­ Eιδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου μετάδοσης. Σύμφωνα με τον Ε.Α. Ράουτερ, οι πληροφορίες σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας.


-Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί. Στο μάθημα της Ιστορίας μαθαίνει, εκτός των άλλων, συγκεκριμένες ανθρώπινες ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή του, συνδιαμορφώνει ­ μαζί μ' άλλους παράγοντες ­ την κοινωνική συνείδησή του.

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή του κοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά ­ όπως πραγματικά είναι ­ τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης ικανής να «βλέπει», να κατανοεί, να παρεμβαίνει θετικά. Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια, τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη, ανίκανη να σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή πράξη.


-Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ' αυτές. Με βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο, σχηματίζει αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους, για κοινωνικές ομάδες, στρώματα, τάξεις, σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή και έχθρα.


-Τα πράγματα, λοιπόν, είναι σοβαρά και επικίνδυνα. Για ποιους; Μα για όσους (κοινωνικά στρώματα, ομάδες, τάξεις) ήταν απόντες από μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις, την ιδεολογία τους, τους σκοπούς τους. Αυτοί, λοιπόν, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας, όπως την αποσιώπηση, παραποίηση, παρερμηνεία κ.λπ. Όλ' αυτά, σύμφωνα με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη Βώρο, μ' έναν σκοπό: τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων τους των συμφερόντων.


-Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία


-Ποιος Έλληνας, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, δεν γνωρίζει να πει δυο λόγια για το «κρυφό σχολειό» ή για το «ξεκίνημα της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη»; Μπορεί να μη γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης, για την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες, , όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα «δύο πιο σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας, στο κρυφό σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον Π.Π. Γερμανό, που αποτέλεσε και αφετηρία της Ελληνικής Επανάστασης. Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των βιβλίων, αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς λόγους, σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα, τις εικόνες από τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη, που μαζί με τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη, του Μιαούλη και άλλων, έμειναν ανέπαφοι ­ χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη. Η γοητεία της μορφής, η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται αμφισβήτηση. Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη ζωή του γεγονότος ή του μύθου, καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους, λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας.


-Στην «ανάγνωση» ενός έργου τέχνης, στη διαδικασία της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του. Να γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο, τον χρόνο, τις συνθήκες δημιουργίας καθώς και τα κίνητρα, τους στόχους και τον χρηματοδότη του έργου.


-Ας έρθουμε, λοιπόν, στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη, καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς Έλληνες καλλιτέχνες.

Ο Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος Τήνου. Με τη φροντίδα, δηλαδή, και την καθοδήγηση της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία.

Ο Βρυζάκης (1814-1878), αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα (1837), έκανε ανώτερες σπουδές στο Μόναχο, αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη Βαυαρική κυβέρνηση.

Ο πίνακας του Βρυζάκη «Ο Μητροπολίτης Π.Π. Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας» (1851) και ο πίνακας του Γύζη «Το κρυφό σχολειό» (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή. Λίγα χρόνια πριν, είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας και ήδη είχε επικρατήσει, με συνεργασία των δύο, το στείρο πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ' όλη την πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση. Στην παιδεία επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης. Βρισκόταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του '21. Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη δική της εκδοχή για το παρελθόν. «Ίσως ο ρομαντικός εραστής των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν' απογοητευθεί όταν μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα»( Λίνος Πολίτης)


-Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές, στα κάθε λογής κατάλοιπα του παρελθόντος. Οι πηγές για τη μελέτη της Επανάστασης του '21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό. Έτσι εύκολα διαπιστώνουμε ότι:


Α). Για την Αγία Λαύρα και τον Π.Π. Γερμανό:

1) Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεται σε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός.

2) Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης αναφέρουν:

- Φιλήμων: «παχυλόν ψεύδος» (Φιλήμονος, Δοκίμιο Ιστορικό Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Γ', κβ).

- Σπ. Τρικούπης: «Ψεύδος» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α', σ. 229).

-Φίνλεϋ: «δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια» (Φίνλεϋ, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α', σ. 217).

3 Ο Π.Π. Γερμανός στα Απομνημονεύματά του, ενώ εξιστορεί με λεπτομέρειες τα πάντα, δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα.

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα, τουλάχιστον μέχρι το 1835.


Β). Για το Κρυφό Σχολειό :

1) Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση. Τα σχολεία καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις, χωρίς προβλήματα από τους Τούρκους. Δεν υπήρχε, λοιπόν, λόγος για κρυφά σχολειά.

2) Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους Τούρκους.

3) Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία: «Δεν είδα καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού».


-Ως τις αρχές του 18ου αιώνα βασίλευε όχι μόνο η κοινωνική αθλιότητα αλλά και σαν αντίλαλός της, η αμάθεια και το πνευματικό σκοτάδι. Ο ελληνικός λαός είχε καταλήξει στο ύστατο σκαλοπάτι της αμάθειας. Ειδικότερα για τις περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς περιγράφεται στην Ελληνικήν Νομαρχίαν (1806) του Ανωνύμου του Έλληνος η κατάσταση μορφωτικής και πνευματικής παρακμής ως εξής:

«Αι επιστήμαι, όπου πρότερον ήνθιζον άρχισαν να μαρανθώσι, τα σχολεία εσφραγίσθησαν, οι διδάσκαλοι εμωράνθησαν και η αλήθεια με την φιλοσοφίαν
εξωρίσθησαν, άλλο βιβλίον δεν ευρίσκετο, ει μη τα πονήματα των ιερέων και οι ταλαίπωροι Έλληνες, αγκαλά και φιλελεύθεροι, εστερημένοι όμως από το φως της φιλοσοφίας, έγιναν σχεδόν δούλοι, μεμεθυσμένοι από την αμάθειαν και την δεισιδαιμονίαν.»

-Η ιστορική πραγματικότητα, λοιπόν, είναι άλλη από αυτήν που διαδίδουν τα Μ.Μ.Ε., οι παπάδες και το αστικό σχολείο: την ανάγκη να ιδρυθούν σχολεία μόνο η αστική τάξη ένιωσε κι αυτή γέμισε την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και τις κοινότητες τις ελληνικές του εξωτερικού από κατώτερα και ανώτερα σχολεία . Έγραφε χαρακτηριστικά ο Κοραής λίγο πριν την εθνικοαπελευθερωτική πάλη του ελληνικού λαού το ’21:

«Να εντρέπεται η πόλη που δεν έχει βιβλιοθήκη... να εντρέπεται η πόλη που δεν έχει γυμνάσιο... μην ελπίσεις να βρεις άλλο μέσο για την αναγέννηση της Ελλάδος, από την παιδεία...»

«Ω ταλαίπωρος Ελλάς, δεν ανεστήθης εκ του τάφου, απλώς ήλλαξες τάφον, απ’ τον Τουρκικόν εις τον Χριστιανικόν».
Κάτι ήξερε ο Κοραής, αλλά...... ποιος τον άκουγε...
.

-Υ.Γ Οι πίνακες με τις δημοσκοπήσεις είναι από την:

Πανελλαδική τηλεφωνική έρευνα, σε δείγμα 605 ατόμων, ηλικίας 18 ετών και άνω, 12-13/03/2007.
Πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Δημοσιεύθηκε: 24/03/2007.